Overdracht en tegenoverdracht

Stel je voor dat Jip vroeger een buurjongen had die altijd gemeen tegen hem was. Die buurjongen zei gemene dingen en maakte hem verdrietig. Op een dag vertrok de buurjongen en verdween uit Jips leven. Nu Jip volwassen is, ontmoet hij iemand met vergelijkbare eigenschappen als die vervelende buurjongen. Zonder dat Jip het weet, begint hij die negatieve gevoelens en herinneringen van vroeger op deze nieuwe persoon te projecteren. Dit is als een onzichtbare draad die die oude nare ervaring naar het heden trekt.

Overdracht is niet erg en het is overal waar mensen in contact zijn. Soms zorgt overdracht er wel voor dat een situatie niet verloopt zoals gewenst. Zoals pas.

Ik had ergens een afspraak en bij binnenkomst stak ik mijn hand uit en op datzelfde moment ging het door me heen ‘laat ik m’n hand dit keer wat minder stevig geven’ Ik weet niet waarom ik het dacht, daar kwam ik een half uurtje later achter.

De persoon probeerde het gesprek te starten met een ietwat zenuwachtige diepe zucht. Het leek een uitnodiging aan mij om te starten met het gesprek. Ik liet de stilte duren en keek mijn gesprekspartner aan, benieuwd dat ik was naar wat er aan informatie zou komen. De situatie werd door mij wat op spanning gebracht, maar de persoon met wie ik was begon te praten. Het taalgebruik was vaag, voor wie mij kent – weet dat ik niet van vaag taalgebruik houd en dat eigenlijk ook niet accepteer; je mag alles zeggen, maar ik vraag door totdat je gezegd hebt wat je bedoeld. Zoiets. Er gebeurde van alles tegenover me: in de stoel werd heen en weer bewogen, onrust, gegiechel.

In mij rinkelden wat belletjes, ik bleef even stil en stelde daarna de vraag ‘Wat gebeurt hier tussen ons?’ Opnieuw gegiebel en gezucht, ik voelde aan alles dat ‘dit’ niet klopte. Wat hier gebeurde, had niet zozeer met mij te maken, maar met iets van eerder.

Overdracht.

Het was mijn handdruk geweest. Die handdruk was, ondanks mijn gedachte, ‘te’ stevig voor deze persoon. De andere vrouwen die deze persoon ontmoet op deze plek “geven allemaal een slappe hand en dan weet je meteen waar je staat…”

Het gesprek was hierna afgelopen. Tussen ons zou het niet werken, tenzij we met de overdracht aan de slag zouden gaan. Maar ik was hier niet in mijn rol als therapeut.
Nog voordat ik mijn jas van de kapstok kon nemen, werd de deur al voor me opengehouden. Daar ging ik. Dankbaar voor mijn signaleren en teleurgesteld omdat ik me er meer van had voorgesteld en geen rekening gehouden had met dat er overdracht op deze manier kon plaatsvinden.

En wat is nu tegenoverdracht? Tegenoverdracht is in feite hetzelfde als overdracht, maar dan vanuit de hulpverlener of andere hiërarchische rol bekeken. Op het moment dat er overdracht plaatsvindt, hoeft daar niet op hetzelfde moment tegenoverdracht bij te komen. Zeker niet als de hulpverlener geoefend is in het herkennen en bewust zijn van overdracht.